Zielnik - piękna, wartościowa kolekcja zasuszonych roślin czy męka i utrapienie uczniów? A może nietuzinkowe hobby? Niezależnie, czy chcesz przygotować zielnik z jesiennych liści, czy profesjonalny zielnik do szkoły lub na studia, warto zrobić to dobrze. Sprawdź gdzie i jak zbierać rośliny, jak je suszyć, oznaczyć i przechowywać i czerpać z tego mnóstwo przyjemności!
Poradnik: Jak zrobić zielnik?
Zanim zrobisz zielnik...
Zielnik (herbarium) powinien mieć przede wszystkim swój temat przewodni. Nie powinien być kolekcją przypadkowych roślin zebranych gdzie popadnie. Zielniki tematyczne obejmują konkretne grupy roślin, np. rosnące w określonych zbiorowiskach (zielnik roślin błotnych czy zielnik roślin polnych) albo rośliny należące do jednej rodziny, np. rośliny bobowate. Mogą to być także zielniki poświęcone roślinom o szczególnych właściwościach (np. zielnik z roślinami leczniczymi) albo zawierające okazy porażone chorobami - zielniki chorób roślin lub zielniki z liśćmi drzew, nasion, gałązek, kwiatów itp. Nic nie stoi na przeszkodzie, abyś zrobił nawet zielnik z roślin rosnących we własnym ogródku.
Są także zielniki dydaktyczne, które zwykle ku swojej rozpaczy często muszą przygotować na lekcje przyrody lub biologii uczniowie w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz studenci. Są to mniej formalne kolekcje niż zbiory naukowe, a przynosi im to tyle udręki (uczniom albo raczej ich rodzicom, którzy wykonują zielniki do szkoły za swoje pociechy), bo polskie szkoły zabijają kreatywność i poczucie estetyki dopasowując wszystko do gotowych, sztywnych szablonów. Szczerze mówiąc, gdyby mnie to po prostu nie interesowało, to też by mi się nie chciało.
Nauczyciel, który potrafi pokazać dzieciakom jak fajne jest zrobienie zielnika i zachęcić je do wykonania go samodzielnie powinien natychmiast zostać ozłocony i odlany w brązie.
Ale fajny i dobry zielnik nie musi od razu być profesjonalną encyklopedią. Można przecież zacząć od małych rzeczy: wykonania zielnika z jesiennych liści drzew różnych gatunków, zielnika kwiatów zebranych we własnym ogrodzie, albo wakacyjnego zielnika roślin rosnących dookoła biwaku. Czy wiesz jak miło później przeglądać taki zielnik i ile wspomnień może on przywołać?
Pamiętasz wszystkie gatunki kwiatów, jakie uprawiałeś w sezonie 1998? Albo czy w 2003 mieliśmy polską złotą jesień? Albo te pokrzywy którymi poparzyłeś się nad jeziorem w 1988? No właśnie. Przy zielniku można usiąść zimą z kubkiem gorącej herbaty i powspominać wesołe i przyjemne momenty, bo....
Zielniki są jak albumy ze zdjęciami, które niosą nie tylko obraz, ale też faktury, zapachy i kształty. Zielniki są wycinkiem natury.
Nauczyciel, który potrafi pokazać dzieciakom jak fajne jest zrobienie zielnika i zachęcić je do wykonania go samodzielnie powinien natychmiast zostać ozłocony i odlany w brązie.
Ale fajny i dobry zielnik nie musi od razu być profesjonalną encyklopedią. Można przecież zacząć od małych rzeczy: wykonania zielnika z jesiennych liści drzew różnych gatunków, zielnika kwiatów zebranych we własnym ogrodzie, albo wakacyjnego zielnika roślin rosnących dookoła biwaku. Czy wiesz jak miło później przeglądać taki zielnik i ile wspomnień może on przywołać?
Przygodę z zielnikiem możesz zacząć od jesiennych liści |
Pamiętasz wszystkie gatunki kwiatów, jakie uprawiałeś w sezonie 1998? Albo czy w 2003 mieliśmy polską złotą jesień? Albo te pokrzywy którymi poparzyłeś się nad jeziorem w 1988? No właśnie. Przy zielniku można usiąść zimą z kubkiem gorącej herbaty i powspominać wesołe i przyjemne momenty, bo....
Zielniki są jak albumy ze zdjęciami, które niosą nie tylko obraz, ale też faktury, zapachy i kształty. Zielniki są wycinkiem natury.
Takie wakacyjne czy sezonowe zielniki nie mają co prawda wartości naukowej, ale na pewno mają dużą wartość sentymentalną i ozdobną. Przy okazji można dzięki nim nabrać wprawy i przekonać się, czy zbieranie, suszenie i dalsze zabawy z roślinami sprawiają ci frajdę. Jeśli tak, możesz przejść na kolejny poziom, odkryć w sobie wewnętrznego Paszczaka i spróbować przygotować swój pierwszy profesjonalny zielnik.
Najlepsze i najcenniejsze są zielniki, które posiadają wartość naukową, czyli są sporządzone zgodnie z określonymi zasadami i prawidłami tej sztuki. Najważniejszą zasadą jest kompletność zebranego okazu zielnikowego (nazywa się go alegatem) - powinien on zwierać wszystkie części rośliny, łącznie z korzeniami. Zachowaj przy tym jednak zdrowy rozsądek, ponieważ każda roślina będzie cenniejsza rosnąc na swoim naturalnym stanowisku niż jakakolwiek w postaci zasuszonej w zielniku. Może na początek zaczniesz od zielnika pospolitych chwastów albo zielnika kwiatów polnych? Bardzo wdzięcznymi okazami zielnikowymi są również trawy.
Najlepsze i najcenniejsze są zielniki, które posiadają wartość naukową, czyli są sporządzone zgodnie z określonymi zasadami i prawidłami tej sztuki. Najważniejszą zasadą jest kompletność zebranego okazu zielnikowego (nazywa się go alegatem) - powinien on zwierać wszystkie części rośliny, łącznie z korzeniami. Zachowaj przy tym jednak zdrowy rozsądek, ponieważ każda roślina będzie cenniejsza rosnąc na swoim naturalnym stanowisku niż jakakolwiek w postaci zasuszonej w zielniku. Może na początek zaczniesz od zielnika pospolitych chwastów albo zielnika kwiatów polnych? Bardzo wdzięcznymi okazami zielnikowymi są również trawy.
Przykładowe karty zielnikowe roślin zielnych |
Profesjonalny zielnik krok po kroku:
Gdzie i jakie rośliny zbierać do zielnika?
- Pamiętaj, nie wolno zbierać roślin chronionych, rzadkich i zagrożonych - nawet jeśli jest to twój prywatny ogród oszczędź taką roślinę ze względu na jej dobro
- Nie wolno zbierać żadnych roślin na terenie prawnie chronionym (np. rezerwat przyrody, park narodowy)
- Zbieraj rośliny tylko tam, gdzie masz na to pozwolenie właściciela danego terenu
Jak zbierać rośliny do zielnika?
- Jeśli okazy do swojego zielnika zbierasz w terenie, zabierz ze sobą łopatkę lub widełki, którymi wykopiesz korzenie roślin oraz foliową siatkę, do której włożysz rośliny na czas transportu jeśli nie możesz ich natychmiast umieścić w prasie botanicznej. Przyda się także sekator i nożyk
- Do zasuszenia wybierz okazy typowe dla danego gatunku - nie najładniejsze czy największe, nie uszkodzone przez choroby lub szkodniki, o charakterystycznym dla danego gatunku pokroju (reprezentatywne). Wyjątkiem są zielniki tematyczne
- Nie usuwaj żadnych części rośliny, by w zielniku wyglądała ładniej niż w rzeczywistości. Jeśli ma przekwitłe kwiaty czy suche liście - one również powinny znaleźć się w zielniku
- Nie zbieraj tylko fragmentów pędów, np. samych kwiatostanów. Zebrany okaz powinien być kompletny (korzenie + liście, a jeśli to możliwe to także kwiaty i owoce/nasiona)
- Od poprzedniej zasady jest pewien wyjątek: oczywiście nie wszystkie gatunki zmieszczą się na karcie zielnikowej. Jeśli roślina jest zbyt duża, zasusz jedynie jej części, np. kwiaty, liście, korzenie, nasiona, fragment łodygi
- Zebrane okazy muszą być czyste - usuń wszystkie zanieczyszczenia jak pajęczyny, ziemię czy części innych roślin
- Możesz wykopywać rośliny wraz z korzeniami tylko wtedy, gdy nie zagraża to przetrwaniu stanowiska - jeśli masz pewność, że dany gatunek nie zniknie przez ciebie z jakiegoś miejsca
- Od razu zapisz wszystkie informacje dotyczące zebranych okazów - zwłaszcza te dotyczące stanowiska oraz ulotnych cech, np. zapachu i barwy kwiatów, która może się zmienić podczas suszenia
- Zbieraj rośliny tylko w suche dni, nie zbieraj mokrych roślin
- Jeśli możesz, zrób roślinie zdjęcie przed zbiorem w naturalnym środowisku albo po zbiorze, na ciemnym tle. Będziesz mógł je później załączyć do karty zielnikowej
Jak przygotować rośliny zielnikowe do suszenia?
- Zebrane rośliny szybko więdną, dlatego w miarę możliwości natychmiast po zebraniu umieść je w prasie botanicznej
- Każdy egzemplarz musi być dobrze rozprostowany, ale zachować właściwy dla siebie kształt. Nie nadawaj suszącym się roślinom abstrakcyjnych form i nienaturalnych kształtów
- Rozłóż zebrany okaz w taki sposób, aby później jak najwięcej cech było widocznych - możesz np. odwrócić jeden liść na drugą stronę, aby pokazać jaki jest pod spodem
- Rośliny najlepiej wysuszą się umieszczone pomiędzy warstwami gazet lub bibuły. Błyszczące czasopisma nie nadają się do suszenia, bo nie wchłaniają wody
- Im grubsze i bardziej mięsiste są rośliny, tym częściej należy wymieniać gazety na suche - aż do całkowitego wysuszenia roślin
- Jeśli jakaś część rośliny jest wyjątkowo delikatna, np. płatki kwiatów, podłóż pod nią dodatkowy kawałek bibuły, a jeśli jest szczególnie gruba jak np. gałązka, otocz ją kilkoma warstwami papieru aby liście były silnie dociśnięte i nie zmarszczyły się w trakcie suszenia
- Najgrubsze części roślin, np, cebulki, owoce czy mięsiste korzenie możesz przekroić wzdłuż na pół lub pokroić na plastry
- Rośliny susz w ciepłym i suchym miejscu
Konwalia majowa prawidłowo ułożona do suszenia |
Jak zrobić karty zielnikowe?
- Przed umieszczeniem zasuszonego okazu na papierze przyklej do niego etykietę
- Na jednej karcie zielnikowej umieść rośliny tylko jednego gatunku zebrane z jednego stanowiska
- Jeśli zebrany okaz jest zbyt duży i nie zmieści się na jednej karcie zielnikowej, możesz go przed zasuszeniem zagiąć na kształt liter N, M, V, W lub Z lub pociąć na mniejsze fragmenty
- Roślina powinna być jak najbardziej płaska po zasuszeniu, a po umieszczeniu na karcie zielnikowej jedne części nie mogą zakrywać innych. Wszystko musi być jak najlepiej widoczne
- Jeśli jakaś część rośliny odpadnie podczas suszenia, załącz ją koniecznie do karty zielnikowej np. w osobnej papierowej torebce
- Nie przyklejaj roślin do kartek taśmą klejącą! Zamiast tego wykorzystaj cienkie paski papieru, których końce nakleisz na kartę białym klejem
- Najgrubsze części roślin możesz przyszyć do karty nitką (tylko ostrożnie, aby nie przedziurawić rośliny)
Skrzyp polny (po lewej) został zasuszony nieprawidłowo - jego pęd jest nienaturalnie zgięty w kształt litery U, co może sugerować, że w taki sposób rósł. Krwawnik (po prawej) nie został zasuszony w całości, ponieważ cały okaz nie zmieściłby się na karcie zielnikowej, jednak zasuszone zostały wszystkie kluczowe części rośliny: kwiatostan, liść i korzeń, więc jest OK.
Zasuszone rośliny przymocuj paskami papieru
Liść i pojedynczy kwiat jasnoty plamistej dołączone do okazu zielnikowego |
Zanim zabierzesz się za przygotowanie swojego pierwszego zielnika, obudź w sobie wewnętrznego Paszczaka i miłość do roślin. To bardzo pomaga.
Jak zrobić zielnik? - Wykonanie
- Zdecyduj, jaki format będzie miał twój zielnik - najlepiej jeśli będą to standardowe wymiary (np. A3, A4 itd). Właściwie o tym musisz zdecydować dużo wcześniej, już kiedy suszysz rośliny.
- Użyj białego, sztywnego papieru do którego przytwierdzisz zasuszone okazy. Najlepszy, bo najtrwalszy, będzie papier bezkwasowy, np. brystol lub papier kredowy
- Nie rób zielnika z zeszytu (będzie miał małą trwałość), ani nie umieszczaj kart zielnikowych w foliowych koszulkach (mogą zapleśnieć)
- Każdą kartę zielnikową włóż pomiędzy arkusz zgiętego na pół papieru pakowego, i przechowuj wszystkie karty w tekturowej teczce
Stokłosa żytnia na karcie zielnikowej + okładka |
Teczka na karty zielnikowe wraz ze stroną tytułową, na której znajduje się temat zielnika oraz autor, czyli ja :) |
Jakie informacje powinny się znaleźć na etykiecie zielnikowej?
Każdy okaz zielnikowy powinien być odpowiednio opisany. W miarę możliwości etykieta zielnikowa powinna zawierać jak najwięcej informacji dotyczących zebranego okazu. Oczywiście roślina powinna być poprawnie zidentyfikowana (tutaj na pewno pomocny będzie klucz do oznaczania roślin, przewodniki lub atlas), ale nie mniej ważne, a może nawet ważniejsze jest dokładne określenie miejsca zbioru - w końcu nawet zasuszoną roślinę będzie można zidentyfikować później, natomiast bez zapisania miejsca zbioru już nigdy nie będzie można tego ustalić! Prawidłowo opisany okaz zielnikowy to taki, dzięki któremu każdy będzie mógł później bez problemu odnaleźć miejsce zbioru, nawet jeśli nigdy wcześniej w nim nie był.
Na etykiecie zielnikowej powinny się zatem znaleźć przynajmniej:
- Łacińska nazwa gatunku i rodziny. Polska nazwa nie jest konieczna, dużo ważniejsza od niej będzie lokalna nazwa ludowa
- Miejscowość (stanowisko) i miejsce zbioru (siedlisko). Dodatkowo warto zapisać współrzędne geograficzne miejsca zebrania okazu (np. odczytane z GPS lub z mapy Google)
- Data zbioru
- Imię i nazwisko zbieracza oraz oznaczającego
Najprostsza etykieta zielnikowa |
Dodatkowo możesz wykonać opisy ulotnych cech rośliny oraz jej fotografie - dołącz je do zebranego okazu.
Jakie są podstawowe błędy przy sporządzaniu dobrego zielnika?
- Niekompletne okazy (np. fragment pędu, pojedynczy liść)
- Brak danych na etykietach
- Przyklejenie roślin taśmą klejącą
- Wykonanie zielnika w zeszycie (kart zielnikowych nie odwraca się do góry nogami!)
- Wkładanie kart zielnikowych do foliowych koszulek - rośliny łatwo mogą w nich zapleśnieć
- A przede wszystkim...
Każdy zielnik powinien być ładny i estetyczny. Sterta wysuszonego zielska przytwierdzonego do sterty papieru nie jest interesująca pod żadnym względem!
Wiele gotowych, zasuszonych roślin do zielnika możesz już od 1zł/szt kupić na allegro, jednak uważaj: często okazy wystawione na sprzedaż są niekompletne lub naklejone taśmą przezroczystą na zwykły, miękki papier do kserokopiarek. Zielnik z takich okazów może nie wystarczyć do szybkiego zaliczenia botaniki :)
Poza tym, własnoręczne przygotowanie zielnika to sama frajda! Prawda?
Wiele gotowych, zasuszonych roślin do zielnika możesz już od 1zł/szt kupić na allegro, jednak uważaj: często okazy wystawione na sprzedaż są niekompletne lub naklejone taśmą przezroczystą na zwykły, miękki papier do kserokopiarek. Zielnik z takich okazów może nie wystarczyć do szybkiego zaliczenia botaniki :)
Poza tym, własnoręczne przygotowanie zielnika to sama frajda! Prawda?
Przykładowe karty zielnikowe z zielnika polskich roślin polnych |
Zamów książkę "Zrób Ten Zielnik" TUTAJ
lub szukaj w księgarniach w całej Polsce!
Super! Ja mam 2 zielniki, ale Twój poradnik jest niesamowity! Pozdrawiam! :)
OdpowiedzUsuńPamiętaj, nie wolno zbierać roślin chronionych, rzadkich i zagrożonych - nawet jeśli jest to twój prywatny ogród oszczędź taką roślinę ze względu na jej dobro. Konwalia majowa z pierwszego zdjęcia to roślina chroniona!
OdpowiedzUsuńNie, konwalia majowa nie jest już u nas rośliną chronioną.
UsuńKonwalia jest tez ogrodowa;)
UsuńPo polsku ta roślina nazywa się LANUSZKA MAJOWA (Convallaria maialis L. 1758)
UsuńDziękuje za pomoc :)
OdpowiedzUsuńFajny poradnik tylko że moja pani chciała tylko nazwę, miejsce zbioru i datę zbioru rośliny
OdpowiedzUsuńKonwalia moze byc tez ogrodowa:)
OdpowiedzUsuńfajne przyda mi sie do szkoly :D spoczko
OdpowiedzUsuńGdzie Panu udało się zdobyć papier pakowy a takim formacie?
OdpowiedzUsuńW sklepie papierniczym :) Są większe rozmiary które można przyciąć do potrzebnego formatu.
UsuńKsiążka dzisiaj weszła mi w oczy i ręce !
OdpowiedzUsuńPomoc nieoceniona bo po bardzo wielu latach muszę na nowo zrobić zielnik .Czułam się mocno zagubiona przed tym projektem.
Dzięki instruktarzowi powinnam poradzić sobie ,mam termin oddania pracy do połowy czerwca .Bardzo pomocny - obszerny wpis na blogu.
Serdecznie pozdrawiam .Małgorzata
Małgorzata
Swietna strona i bardzo przydatne porady! Dziekuje! Ja zaczynam wlasnie projekt "Zielnik". Wymyslilam sobie, ze bedzie w formie drewnianego pudelka, w ktorym beda karty z poszczegolnymi roslinami. Co Pan mysli na ten temat? Wszystkie zielniki, ktore widzialam, maja forme ksiazki. Czy to bedzie blad w sztuce? Pudelko mam zamiar ozdobic ziolami w technice decoupage.
OdpowiedzUsuńZamierzam tez dolaczyc zdjecie kazdej z roslin (wlasnego autorstwa). Czy to jest dopuszczalne w profesjonalnym zielniku?
UsuńZrobiłam z synkiem własny zielnik, ciężko było znależć prawdziwe nazwy roślin nawet zwykłych chwastów
OdpowiedzUsuńNasz zielnik
https://figurettes.blogspot.com/2018/09/jak-zrobic-z-dzieckiem-wasny-zielnik.html
Nie wiem czy mój pomysł można nazwać zielnikiem. Chciałam zrobić to w formie książki (?), nie luźnych kart. Dodatkowo dla każdej rośliny dołączyłabym kartę z opisanymi właściwościami i zastosowaniem (marzy mi się zielnik z roślinami o leczniczym działaniu). Czy to dobry pomysł?
OdpowiedzUsuńI czy zastosowanie do takiego projektu kleju Magik, który staje się przezroczysty po wyschnięciu byłoby zbrodnią?
Pozdrawiam serdecznie :)
U mnie w szkole pani od biologii kazała przyklejać rośliny przezroczystą taśmą klejącą. Od samego początku nie mam pojęcia, jak? Nie wiem, czy ona ma jakieś inne poglądy, czy co? Jak zaczęłam suszyć rośliny, wydawało mi się to nudne. Ale teraz mi się chce. Problem w tym, że w domu nie mam zbytnio atlasów przyrodniczych, ani jakiegoś poradnika, przewodnika. Nie mam jak rozpoznawać rośliny. Gdyby ktoś znał jakieś fajne strony na wujku Google, to bardzo proszę. :P
OdpowiedzUsuńZ góry dziękuję ;)
Flora Incognita- genialna aplikacja rozpoznająca rośliny
UsuńGogle lens
OdpowiedzUsuńJestem na etapie zbierania roślin i suszenia. Chciałam wykorzystać segregator z kartami z folią samoprzylepną takimi na zdjęcia. Czy to dobry pomysł? Będę wdzięczna za opinię i radę.
OdpowiedzUsuńŚwietny poradnik, dzięki niemu zrobiłyśmy z córką pierwszy zielnik i wyszedł niesamowicie.
OdpowiedzUsuńdzięki potrzebowałem na pzyrode
OdpowiedzUsuńNa fotkach wygląda ten co zrobiłaś pięknie. Kiedyś robiłem coś takiego, ale nie było to aż tak dobre. Super sprawa zrobić coś takiego nie tylko do szkoły ale także jako zabawa z dziećmi. Są też aplikacje do telefonu co nazywają po widoku w obiektywie wszystkie rośliny.
OdpowiedzUsuń