Księżycowy kalendarz biodynamiczny - hit czy kit?

Wśród wielu technik uprawy roślin biodynamika wzbudza prawdopodobnie najwięcej kontrowersji, czarując ogrodników przede wszystkim zbawiennym wpływem Księżyca na wzrost i plonowanie roślin. Czy znasz biodynamiczne kalendarze księżycowe? To właśnie z nich dowiesz się, kiedy najlepiej wysiać marchewkę, przyciąć żywopłot czy zebrać pomidory, a wszystko to z pomocą i błogosławieństwem kosmosu. Ile prawdy kryje się niesamowitym "ogrodnictwie księżycowym", jak róg krowy wypełniony obornikiem działa na warzywa i co na to wszystko mówi nauka? Czy można poddać się wpływowi Księżyca bez obaw?

Wpływ Księżyca: kalendarz księżycowy ogrodnika

Główne założenia biodynamiki opierają się na płodozmianie, allelopatii, unikaniu stosowania środków chemicznych, regionalnej produkcji i dystrybucji plonów oraz na ziemskich i pozaziemskich wpływach na rośliny. Wpływ Księżyca na rozwój i plonowanie roślin oraz organizację pracy w ogrodzie jest właśnie jednym z takich "pozaziemskich" oddziaływań. Ogrodników od dawna pociąga idea, że może istnieć rodzaj tajemnej siły; wiedzy tylko dla wtajemniczonych, którą należy posiąść by odnieść sukces we wszystkich ogrodniczych poczynaniach. Czy uprawa roślin zgodnie z fazami Księżyca rzeczywiście jest ogrodniczym Świętym Graalem?

Jak działa księżycowy kalendarz biodynamiczny?

Ogrodniczy kalendarz księżycowy uwzględnia nie tylko zmieniające się fazy Księżyca, lecz także jego przechodzenie przez wszystkie znaki zodiaku na niebie. 12 gwiazdozbiorów pogrupowanych jest w cztery kategorie - żywioły, które wpływają kolejno na różne części roślin:

GWIAZDOZBIÓR	ŻYWIOŁ	CZĘŚĆ ROŚLINY
Baran, Lew, Strzelec	Ogień	Owoc (część rośliny z nasionami)
Byk, Panna, Koziorożec	Ziemia	Korzeń (część podziemna)
Bliźnięta, Waga, Wodnik	Powietrze	Kwiat
Rak, Skorpion, Ryby	Woda	Liść

Na tle danego gwiazdozbioru Księżyc przebywa od 2 do 4 dni, dlatego czas sprzyjający danym częściom roślin jest różny. Wyodrębnia się cztery okresy w cyklu Księżyca widocznego na niebie, od nowiu do pełni. Pierwszy okres trwa od nowiu do pierwszej kwadry, drugi okres trwa od pierwszej kwadry do pełni, trzeci okres trwa od pełni do ostatniej kwadry, a czwarty - od ostatniej kwadry do nowiu. I tak przykładowo warzywa liściaste sadzi się w pierwszym okresie, rośliny owocujące w drugim, warzywa korzeniowe i byliny w trzecim okresie, a w czwartym należy się wstrzymać od siewu i sadzenia, a przerwę wykorzystać na odchwaszczanie, przycinanie i inne prace porządkowe.

Zgodnie z zaleceniami ogrodnictwa zgodnego z fazami księżyca nie należy niczego siać i sadzić, kiedy Księżyca ubywa (w czwartej kwadrze), ponieważ wtedy poziom wód gruntowych w ziemi zaczyna opadać. Kiedy Księżyca zacznie znów przybywać, wody podnoszą się i znów można powrócić do ogrodniczych obowiązków. Wtedy też lepiej kiełkują nasiona (więc zaleca się wysiewy w tym okresie) oraz plonują rośliny zawiązujące nasiona poza owocem (czyli nie w części, którą zbieramy), takie jak sałata, szpinak, seler naciowy, brokuły, kapusta, kalafior a także wszystkie zboża. W "dniach owocu" zajmujemy się wszystkimi roślinami, których część jadalna ma w sobie nasiona, dlatego np. karczochy w tym wypadku traktowane są jako owoce, a nie jako kwiaty.

Księżyc może mieć wpływ nie tylko na rośliny, ale także - a może przede wszystkim - na nas samych. Czy wiesz, że w wielu winnicach na całym świecie przygotowuje się wino zgodnie z zasadami biodynamiki, albo że istnieją odpowiednie dni w których należy ścinać włosy, zgodnie z fazami Księżyca?

Księżycowe kalendarze przygotowywane są nie tylko z myślą o ogrodnikach, odpowiednie wersje opracowuje się dla grzybiarzy, myśliwych, wędkarzy a nawet dla tych, którzy pragną dbać o swoją urodę - oczywiście we wszystkich tych wydaniach uwzględnia się pozytywny i negatywny wpływ Księżyca na aktywność związaną z danym zagadnieniem.

Różne wydania księżycowych kalendarzy biodynamicznych. W każdym co innego, wedle uznania.

Księżycowy kalendarz biodynamiczny: dlaczego warto go kupić?

Kalendarz biodynamiczny dla niektórych może być pomocny przy organizacji czasu spędzonego w ogrodzie. Kiedy przychodzi wiosna, pracy w ogródku jest co niemiara. Często chcemy coś zrobić natychmiast i naraz, większość prac generalnie powinna być wykonana na wczoraj a wydaje się, że wszystko wali się nam na głowę i wnet skończymy pod hałdą kompostu. A tu proszę, kalendarzyk porządkuje nam prace i spokojnie mówi nam, że akurat dzisiaj możemy tylko siać warzywa korzeniowe. Doskonale! Jak łatwo odsunąć wizję apokalipsy!

Oczywiście żartuję, ale prawdą jest, że najnowsze kalendarze biodynamiczne są bogato ilustrowane i napakowane mnóstwem porad dotyczących uprawy roślin, a wpływ Księżyca jest raczej tylko wesołym dodatkiem potraktowanym bardzo uznaniowo (ile wersji, tyle teorii).

Księżycowy kalendarz biodynamiczny: wątpliwości

Cała filozofia kalendarza biodynamicznego oparta jest na obserwacji wpływu grawitacji Księżyca na ruch wody na Ziemi. Taki wpływ ma również Słońce, ale zdecydowanie łatwiej uwierzyć w magię Księżyca, toteż ten mały szczegół zwykle w kalendarzach biodynamicznych jest zaniedbywany lub traktowany z marginalną uwagą.
Pływy morskie – przypływy i odpływy, są faktem a ponieważ woda cyrkuluje także w każdej roślinie to również na nią wpływa nasz satelita. Księżyc co miesiąc „wznosi się” i osiąga najwyższy punkt na tle gwiazdozbioru Bliźniąt i „opada”, docierając do Strzelca. „Podnoszący” się Księżyc podobno podnosi także soki roślin do góry i pomaga im w cyrkulacji, wobec czego najlepiej zbierać wtedy owoce (będą jędrniejsze!), ścinać kwiaty (dłużej utrzymają się w wazonie!), szczepić rośliny i wysiewać nasiona. Kiedy Księżyc „opada”, rośliny są bardziej odwodnione, ponieważ ich soki opadają do dolnych części - wtedy zabieramy się za warzywa korzeniowe, cięcie, sadzenie i nawożenie. Problem w tym, że ów ruch wody odbywa się w ujęciu dobowym, a nie miesięcznym! Średni czas pomiędzy kolejnymi przypływami wód w oceanach to 12h 27min, ale czy kto widział kiedy kalendarz biodynamiczny na godziny i minuty? Co więcej, często podkreśla się że nie chodzi w nim o dokładność co do minuty. I jak tutaj być mądrym? Niestety, tych wątpliwości kalendarze biodynamiczne już nie rozwiewają.

W „dni korzeniowe” można wysiewać nasiona warzyw korzeniowych, a w „dni liściowe” siejemy warzywa z których plonem jest część zielona. Są jednak warzywa problematyczne, które traktowane są bardzo uznaniowo i intuicyjnie. Na przykład - kiedy wysadzać i zbierać szparagi? Według kalendarza (oczywiście zależy którego) w „dzień liściowy”, chociaż plonem szparagów są łodygi… które rosną pod ziemią. A jak potraktować białe i zielone szparagi? Czy Księżyc zna nasze zamiary w kwestii zbioru tego warzywa?

Znowu w "dniach owocu" zajmujemy się wszystkimi roślinami, których część jadalna ma w sobie nasiona, dlatego np. karczochy w tym wypadku traktowane są jako owoce, a nie jako kwiaty. Także brokuł wydaje się być warzywem sprawiającym mnóstwo kłopotów, ponieważ jedne kalendarze traktują go jako warzywo liściowe, a inne - jako kwiat. We wskazówkach księżycowego kalendarza nietrudno się pogubić i dojść do wniosku, że zdecydowanie coś jest w nim nie tak, a poszczególne opracowania potrafią się od siebie znacząco różnić.

Wiosna to bardzo kapryśna pora roku. W marcu jak w garncu, kwiecień – plecień i tak dalej. Nie raz i nie dwa pada rzęsisty deszcz uniemożliwiający prace na grządkach. Co jeśli w ciągu całego tygodnia trafi się jeden jedyny dzień z ładną pogodą by wysiewać nasiona do gruntu, a tu akurat według kalendarza nie wolno nic siać, bo to nie są dni dedykowane dla siewu? Oczywiście można poczekać na nadejście tych właściwych dni i pracować zgodnie z kalendarzem. Ryzykujemy wtedy potrójnie: po pierwsze nie wiadomo czy akurat wtedy pogoda dopisze, po drugie opóźnimy (lub niepotrzebnie przyspieszymy) zbiory plonów, a po trzecie możemy przesunąć wegetację roślin w taki sposób, że aura akurat nie będzie sprzyjać ich rozwojowi. Planowanie prac w ogrodzie z uwzględnieniem wpływu Księżyca i innych ciał niebieskich może być zatem ryzykowne, chociaż oczywiście może również  przynieść niespodziewane pozytywne skutki. Nigdy nie wiadomo jakie tajemne moce zaangażujesz do pomocy oddając swój ogród wpływom kosmosu!

Kalendarz "Wpływ Księżyca", z którego jasno wynika, że można robić co się chce i kiedy się chce, a rośliny i tak dadzą sobie radę. Toż to wiedza tajemna!

Czy wiesz, że...

FAKT: Rolnictwo biodynamiczne ma swoje początki w Polsce! W 1924 roku austriacki filozof Rudolf Steiner w Kobierzycach pod Wrocławiem wygłosił serię ośmiu wykładów pt. "Duchowe podstawy odnowy rolnictwa", a nieopodal założone zostało pierwsze gospodarstwo rolno - ogrodnicze w którym w uprawie roślin zaczęto stosować zasady biodynamiki. Wkrótce postulaty rolnictwa biodynamicznego rozprzestrzeniły się na cały świat.

FAKT: W rolnictwie biodynamicznym bardzo dba się o kondycję gleby, którą wzbogaca się dziewięcioma różnymi naturalnymi preparatami (numerowanymi kolejno 500 - 508), a są to:

Preparaty stymulujące powstawanie próchnicy:

500 - krowi róg napełnia się krowim obornikiem, zakopuje się go pod ziemią jesienią i wykopuje ponownie wiosną, kiedy obornik ulegnie rozkładowi

501 - krowi róg napełnia się sproszkowanym kwarcem, zakopuje się go pod ziemią wiosną i wykopuje ponownie jesienią - opryski tym preparatem zapobiegają chorobom grzybowym 

Preparaty do opryskiwania kompostu:

502 - kwiatami krwawnika pospolitego nadziewa się pęcherz moczowy jelenia, pozostawia na słońcu w czasie lata, zakopuje się w ziemi zimą i wydobywa wiosną

503 - kwiatami rumianku nadziewa się bydlęce jelito cienkie, zakopuje w próchnicznej ziemi jesienią i wykopuje wiosną

504 - kwitnącą pokrzywę zakopuje się na rok pod ziemią, otaczając ją wcześniej torfem

505 - rozdrobnioną korą dębu napełnia się czaszkę zwierzęcia domowego, otacza się ją torfem i zakopuje w miejscu, gdzie spływa woda deszczowa

506 - kwiatami mniszka lekarskiego napełnia się krowie krezki, zakopuje zimą i wykopuje ponownie wiosną

507 - wywar z kwiatów kozłka lekarskiego

508 - wywar ze skrzypu polnego 

Preparaty te stosuje się w dużym rozcieńczeniu, poddając je wcześniej "dynamizacji", czyli mieszaniu w odpowiedni sposób w dużej ilości wody, przez co przy udziale sił kosmicznych uaktywnia się cała ich niezwykła moc.

Preparaty biodynamiczne zwykle bardzo mętnie wspominane są w różnych wydaniach kalendarzy, jeśli w ogóle. Najbardziej znany preparat 500 nazywa się tylko "preparatem krowieńcowym" co oczywiście brzmi znacznie lepiej i bardziej naukowo niż "preparat z krowich placków fermentujących w krowim rogu zakopanym przez 6 miesięcy pod ziemią i podlegającym wpływom kosmosu" - o tym bowiem zazwyczaj nie ma już ani słowa.

Dlaczego piszę o tych preparatach? Ponieważ biodynamiczne kalendarze dla ogrodników o tym milczą. Oczywiście uprawy biodynamiczne z pewnością mają wiele zalet i są bardzo proekologiczne, jednak sam wpływ Księżyca na rośliny to nie wszystko. To tylko część biodynamiki. Niektóre jej założenia - w tym stosowanie wymienionych wyżej preparatów - są co najmniej bardzo dyskusyjne. Czy jesteś gotów zakopywać zwierzęce czaszki na swoich grządkach lub opryskiwać swój kompost "przefermentowanym" piaskiem kwarcowym? Czy wierzysz w skuteczność takich działań?

Trudne pytanie:

Czy istnieją potwierdzone naukowo dowody na skuteczność księżycowego kalendarza biodynamicznego?

Nie, takich dowodów nie ma. Wielu ogrodników ma jednak przeczucie, że coś w tym może być, więc na wszelki wypadek nie zaszkodzi spróbować. Dotąd nie uzyskano potwierdzonych naukowo dowodów by uprawy biodynamiczne przyniosły większe korzyści od innych technik uprawy roślin: rolnictwa ekologicznego i sytemu integrowanego (który wykorzystuje w harmonijny sposób postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i ochronie roślin). Przez przeciwników stosowania zasad "ogrodnictwa księżycowego" ten rodzaj uprawy nazywany jest po prostu pseudonauką i jest równie wiarygodny co różdżkarstwo, wizyty obcych oraz działanie leków homeopatycznych. Wiara w to wszystko nie jest przesadnie szkodliwa, jednak dla mnie samo przeczucie, że coś działa nie jest wystarczająco przekonującym argumentem by ot tak wywrócić lata ogrodniczych doświadczeń do góry nogami i podporządkować wszystko naszemu satelicie.

☝ Zauważ, że...

Żaden z wielu dostępnych na naszym rynku księżycowych kalendarzy biodynamicznych (biorę pod uwagę zarówno te wydawane raz do roku w formie kalendarzowej jak i te publikowane na bieżąco przez czasopisma i portale internetowe)  nie wyjaśnia dokładnie ani założeń biodynamiki, ani ogrodnictwa zgodnego z fazami Księżyca. Kilka interesujących stwierdzeń można znaleźć jedynie w kalendarzu "Dni Siewu" guru ogrodnictwa wg faz księżyca, Marii Thun*, natomiast we wszystkich pozostałych próżno szukać jakichkolwiek merytorycznych informacji ponad to, co można podsumować krótko: "to jest kalendarz księżycowy, który naprawdę działa, a teraz przejdźmy dalej...".

Popularność kalendarzy księżycowych w polskich mediach ogrodniczych jest dla mnie wielką zagadką, ponieważ na całym świecie traktuje się je bardziej jako ciekawostkę, w którą jedni wierzą, inni - nie, ale i tak jest niczym więcej niż ogrodniczym folklorem. Być może związane jest to z faktem, że gdyby rzeczywiście w każdym wydaniu kalendarza księżycowego opublikowane zostały wszystkie prawdy objawione (patrz preparaty 500-508, oraz poniżej*) sprzedaż mogłaby dramatycznie spaść. Lepiej więc nie mówić zbyt wiele, a wtedy znajdą się tacy, którzy kupią każdą teorię bez wnikania w niewygodne i wątpliwe szczegóły.

*Uwaga: "Dni Siewu" Marii Thun czytaj na własną odpowiedzialność. Spodziewaj się pojęć typu Impuls Isis, powiązania kalendarza księżycowego z Chrystusem, który mieszkał na Słońcu [sic!], stwierdzeń typu "jeśli przekopuje się glebę na głębokość łopaty, zostają uaktywnione impulsy kosmiczne" i mnóstwa, mnóstwa tym podobnych teorii ;)

Czy warto wierzyć we wpływ Księżyca na rośliny?

Nie trzeba przyjmować wpływu Księżyca na życie na ziemi "na słowo", ponieważ taki wpływ został udowodniony i jest faktem, natomiast wpływu Księżyca na uprawę roślin i późniejsze powodzenie lub niepowodzenie takiej uprawy nie sposób dowieść, a przynajmniej do tej pory się to nie udało.

Nie mam nic przeciwko temu, jeśli wierzysz w kalendarz księżycowy. Jeśli coś działa dla Ciebie, masz takie samo, pełne prawo w to wierzyć jak ja do tego, by kalendarz księżycowy traktować jako zabawny horoskop.

Wysiewaniem roślin i pracą przy nich zajmuję się zwykle wtedy, gdy mam na to czas, coś powinno być zrobione na wczoraj i nie może już dłużej czekać lub gdy po prostu sprzyja temu pogoda. Gdybym dodatkowo chciał włączyć do tego wskazówki kalendarza księżycowego, raczej niestety zdezorganizowałbym sobie tym pracę na dobre zamiast ją uporządkować. Przez cały rok w ogrodzie tyle się dzieje, że nawet taki niezwykły kalendarz dla mnie tego nie uporządkuje. Być może jednak będzie przydatny dla tych, którzy swoją przygodę z ogrodnictwem dopiero zaczynają - przede wszystkim ze względu na zawarte w nim ogólne porady ogrodnicze.

Podsumowując - nie, nie wierzę w księżycowe kalendarze biodynamiczne.

Czy kiedykolwiek z nich korzystałem? Oczywiście! Nie darowałbym sobie, gdyby jakiś tajemny sposób na sukces przeszedł mi koło nosa! Niestety, żadna energia kosmosu nie spłynęła najwidoczniej na moje rośliny do tego stopnia, by zdziałać z nimi chociażby niewielkie cuda.

Ciągle jeszcze mam swój pierwszy, pamiątkowy kalendarz biodynamiczny.
Wydałem na niego pewnie całe kieszonkowe!

Masz inne doświadczenia z wpływem Księżyca na rośliny?
Opowiedz mi o nich w komentarzu pod tym postem!