Opowieść o Trzech Siostrach

Jedna siostra gruba, druga ze strąkami, za to trzecia jak ta lala - ale to nie bajka o Kopciuszku. To opowieść o Trzech Siostrach, które jak Aniołki Charliego wspólnie wyruszają na misję dostarczenia swojemu ogrodnikowi jak najlepszych plonów, a każda jest superbohaterką o innej mocy. Zaproś je na swoją działkę!

Trzy Siostry w ogrodzie

Dynia, fasola i kukurydza, czyli tytułowe Trzy Siostry, są warzywami które można i warto uprawiać na jednej grządce dla wzajemnych korzyści, które sobie przynoszą. Metodę Trzech Sióstr można zaliczyć do uprawy współrzędnej warzyw, czyli wspólnej uprawy różnych gatunków warzyw dla ich lepszego wzrostu, plonowania i wzajemnej ochrony przed szkodnikami. Wzajemny wpływ roślin na siebie nazywamy allelopatią, czemu poświęciłem na blogu osobny artykuł.

 

Warzywne Trzy Siostry uzupełniają się także w kuchni. Dieta złożona z kukurydzy, fasoli i dyni jest kompletna i zbilansowana:

• Kukurydza dostarcza węglowodanów
• Fasola jest bogata w białka i aminokwasy, których nie ma w kukurydzy
• Dynia dostarcza witamin i minerałów, których nie ma w kukurydzy i fasoli.

Historycznie te trzy warzywa są ważne również dlatego, że wszystkie mają cenne suche nasiona z których można korzystać przez cały rok. Ta cecha jest dziś mniej ważna, ale kiedyś znacząco przyczyniła się do popularyzacji wspólnej uprawy Trzech Sióstr.

Wiedzę o wzajemnym wpływie roślin posadzonych obok siebie wykorzystuje się od dawna, a tradycja upraw Trzech Sióstr wywodzi się od plemion Irokezów zamieszkujących północno-wschodnie Stany Zjednoczone i Kanadę. Trzy Siostry sadzono tam razem na kopcach ziemi, co zapobiegało gromadzeniu się wody w korzeniach roślin, bowiem latem w tym regionie występują obfite opady deszczu. Metoda uprawy na kopcach ziemi nie jest jednak jedyną możliwą konfiguracją dla Trzech Sióstr.

Kukurydza, fasola i dynia to tytułowe Trzy Siostry

Dynię, fasolę i kukurydzę można też uprawiać na oddzielnych, ale sąsiadujących polach tak jak robiono na suchych ziemiach zamieszkiwanych przez indian Hopi i Nawaho. Wówczas "siostry" są wysiewane na oddzielnych polach z szerokimi odstępami między roślinami, aby zapewnić roślinom jak najwięcej wody. Na bardziej mokrych terenach siostry można siać w bliskiej odległości. Na typowej polskiej działce Trzy Siostry można wysiać na przykład w kwadracie o wymiarach 3x3 metry, według schematu:

Schemat przykładowego rozmieszczenia Trzech Sióstr na poletku 9m2

Zasady współpracy Trzech Sióstr:

• Kukurydza jest siostrą, która daje wsparcie fasoli. Fasola może się po niej wspinać i dzięki temu nie stanowi konkurencji dla płożącej się po ziemi dyni.

• Fasola dostarcza ziemi azotu (wiąże azot atmosferyczny dzięki bakteriom zasiedlającym brodawki na fasolowych korzeniach) oraz stabilizuje kukurydzę przed wyłamaniem przez wiatr. Wijące się pędy fasoli tworzą gęstą plątaninę wokół łodyg kukurydzy, dzięki czemu kukurydza jest mniej podatna na złamanie w czasie wichury. Ponadto z fasolowego azotu korzysta dynia, która jest najbardziej azotożerna z trzech sióstr.

• Dynia płoży się po ziemi i ocienia jej powierzchnię swoimi ogromnymi liśćmi, dzięki czemu ogranicza parowanie wody (zatrzymuje wilgoć w ziemi) i wzrost chwastów, którym odcina dostęp do światła.

Kolejność i termin siewu Trzech Sióstr

Dynia, fasola i kukurydza należą do ciepłolubnych warzyw, które w Polsce w gruncie można uprawiać od połowy maja. System Trzech Sióstr opiera się na wzajemnej współpracy między warzywami, dlatego wszystkich Trzech Sióstr nie wysiewamy w tym samym terminie.

Jako pierwszą siejemy kukurydzę i czekamy, aż osiągnie wysokość od 15 do 30 cm (do kolan). Jeśli pogoda na to pozwala, jest ciepło i słonecznie, a ziemia już się ogrzała, to najwcześniej możemy wysiać kukurydzę nawet około 20 kwietnia - ale to zależy od danego roku. Bezpiecznie można przyjąć, że kukurydzę siejemy od 1 maja.

Następnie siejemy fasolę tyczną, która szybko kiełkuje i od razu potrzebuje podpór, po których będzie mogła się piąć. Wykorzysta do tego celu podrośniętą już kukurydzę. Tradycyjnie fasolę sieje się na Św. Stanisława (który imieniny obchodzi 8 maja), jednak w systemie Trzech Sióstr musimy poczekać, aż kukurydza osiągnie odpowiednią wysokość. W praktyce fasolę wysiewamy więc na początku czerwca.

Po wykiełkowaniu fasoli dosiewamy ostatnią siostrę, dynię. Dynia wydaje okazałe liście i wysiana przed fasolą mogłaby uniemożliwić jej wykiełkowanie i dostęp do światła. Dynię możemy więc wysiać już tydzień po siewie fasoli (kiedy fasola wyskoczy już z ziemi) - w drugim tygodniu czerwca.

Odmiany dyni, fasoli i kukurydzy do uprawy jako Trzy Siostry

Zacznijmy od dyni. Napisałem wcześniej, że dynie powinno się wysiać w drugim tygodniu czerwca, jednak to już może być dość późny termin dla siewu odmian dyni przeznaczonych na jesienny zbiór i do przechowywania. Ostatnie lata pokazały, że lipiec i sierpień potrafią być naprawdę suchymi miesiącami, a więc wysiana późno dynia może trafić na okres z małą ilością opadów akurat wtedy, kiedy najbardziej ich potrzebuje - kiedy jest jeszcze małą sadzonką. Jeśli tak się stanie, dynia nie zdoła wykarmić swoich owoców, które w efekcie nie osiągną dużych rozmiarów. Oczywiście taka sytuacja będzie miała miejsce wtedy, gdy nie będziemy dodatkowo nawadniać Trzech Sióstr, jednak idea warzywnego trio nie zakłada biegania z konewką. Ten system ma się utrzymywać w równowadze bez dodatkowej pomocy ogrodnika.

Kolejna kwestia do rozważenia to charakter wzrostu dyni. W założeniu Trzech Sióstr dynia jest warzywem, które powinno się płożyć po ziemi, jednak każdy, kto chociaż jeden raz uprawiał dynię w pobliżu jakiejś podpory wie, że dynia wykorzysta każdą nadarzającą się okazję do wspięcia się wzwyż. Odmiany dyni, które rodzą duże owoce nie będą odpowiednie do uprawy w połączeniu z fasolą i kukurydzą. Dynia zacznie się wspinać po kukurydzy tak samo jak fasola, a grawitacja pociągnie jej ciężkie owoce do ziemi i kukurydza zacznie się łamać. 

Biorąc pod uwagę dwie powyższe kwestie najlepsze odmiany dyni do uprawy w systemie Trzech Sióstr to:

• dynie o małych i lekkich owocach, czyli dynie jadalne np. typu Hokkaido lub dynie makaronowe
• wszystkie dynie ozdobne
• dynie, które nie wytwarzają długich pędów, np. dynie bezłupinowe 'Miranda' lub 'Junona'
• dynie, które rosną szybko (a więc można je siać późno) czyli... wszystkie patisony i cukinie. Tak, to też są odmiany dyni!

W przypadku fasoli sytuacja jest bardzo prosta. Wybieramy dowolną odmianę tyczną. Może to być tyczna fasola szparagowa (np. czerwona 'Jimenez' lub fioletowa 'Blauhilde') lub klasyczna tyczna fasola na suche nasiona, np. 'Piękny Jaś'.

Jeśli zaś chodzi o kukurydzę, to tutaj jest już całkowita wolna amerykanka, może to być kukurydza na suche ziarno albo kukurydza cukrowa, a nawet kukurydzą tęczowa, bo dlaczego nie? Tęczowa kukurydza 'Glass Gem' rośnie bardzo długo, więc do końca sezonu da dobre oparcie dla fasoli.

Metodę Trzech Sióstr zastosowałem w tym sezonie na swojej działce i efekt był naprawdę zadowalający. Fasola wielokwiatowa dzielnie pięła się po kukurydzy, a dynia osłaniała ziemię i nie zostawała w tyle. Muszę jednak przyznać, że w tym systemie uprawy trzeba pamiętać o jednym: poletko pod Trzy Siostry nie może być zbyt duże, w przeciwnym razie nie będzie można dostać się do jego środka nie niszcząc plątaniny pędów fasoli. Poza tym jest to doskonały system, który mogę polecić na każdy warzywnik.