Szalony Ogródek: topinambur i jego sekrety

Są słoneczniki wysokie jak wieżowce, do których trzeba zadzierać głowę wysoko by móc je podziwiać, ale są też takie słoneczniki, które to, co mają najcenniejszego chowają pod ziemią. To słoneczniki bulwiaste, czyli topinambur.

Topinambur (Helianthus tuberosus) należy do tego samego rodzaju co słonecznik jadalny i wszystkie inne słoneczniki które sadzimy w ogródku jako ozdobne (zarówno te wieloletnie jak i jednoroczne, w tym oczywiście wspomniane wcześniej olbrzymie słoneczniki odmiany ‘Skyscraper’). Jego śmieszna dla niektórych nazwa pochodzi od nazwy południowoamerykańskiego plemienia Indian – Tupinambá. Chociaż topinambur jest przybyszem z Ameryki Północnej, to jego pierwsze bulwy trafiły na kontynent europejski mniej więcej wtedy, gdy przywieziono też sześciu jeńców ze wspomnianego plemienia do Francji, aby ich ochrzcić (1613 rok) i to po nich odziedziczył swoją nazwę. Roślinę spotkał u nas z pewnością lepszy los….

Jak uprawiać topinambur?

Słonecznik bulwiasty nazywa się też po prostu bulwą, chociaż Pan Bulwa z animacji Toy Story to akurat ziemniak. Topinambur mimo szybkiej kariery ostatecznie przegrał na popularności z kartoflem, który okazał się być łatwiejszy w przechowaniu i uprawie. I tak, mieszkamy teraz w Pyrlandii a nie w Topinamburogrodzie.

Zanim zaczniemy przygodę z uprawą topinamburu, policzcie ze mną do pięciu:

1. Praktycznie każdy ze słoneczników i słonecznik bulwiasty nie jest tu wyjątkiem, jest rośliną bardzo ekspansywną. Rozpycha się na boki, miażdży inne rośliny swoim bujnym wzrostem i wysysa z ziemi mnóstwo składników pokarmowych, o wodzie nie wspominając. To trudny sąsiad dla innych warzyw i najlepiej przeznaczyć dla niego zupełnie osobne miejsce w warzywniku. Topinambur potrafi wyrosnąć bardzo okazale, nawet ponad trzy metry wysokości. Sztywna łodyga jest okrągła w przekroju i jeśli zagęszczenie roślin nie jest zbyt wielkie, będzie się ona również rozgałęziać. Łodygi pomimo swojej wysokości są stabilnie zamocowane w ziemi i powalić je może tylko prawdziwa wichura. Posadzony wzdłuż ogrodzenia topinambur może utworzyć doskonały jednoroczny żywopłot – trzeba tylko pamiętać o regularnym uszczykiwaniu wierzchołków pędów.

Topinambur w 45 dniu uprawy

2. Topinambur uprawia się głównie dla jego bulw. To one czają się tuż pod powierzchnią ziemi i to na nich nam zależy. Ich skórka jest różnego koloru, od brązowego do różowego, a miąższ szklisty i orzechowy w smaku. Bulwy są – jak na nasz klimat – zupełnie mrozoodporne, a więc nawet jeśli nie wykopiemy wszystkich (na pewno nam się to nie uda, zawsze coś w ziemi pozostanie), za rok bez specjalnego starania znów będziemy mieli zagon pełen topinamburu. Żeby jednak słonecznik z niego nie pouciekał, dobrze będzie ogrodzić cały zagon plastikowym płotkiem, wkopanym na głębokość około 30 cm. W ten sposób bulwy nie zaczną kiełkować wszędzie tam, gdzie uda im się wydostać.

80 dzień uprawy roślin

3. Nie trzeba mieć też obaw, że bulwa porozsiewa się jak chwast, przynajmniej nie przez nasiona. Szczerze mówiąc, będziecie mieli wielkie szczęście, jeśli w ogóle zakwitnie. Wymaga do tego ciepła i długiego dnia. W Polsce jesienią dni stają się coraz krótsze dość szybko, a przy tym coraz zimniejsze, dlatego kwiaty topinamburu pojawiają się rzadko a jeśli już, to nie udaje im się zawiązać nasion. Topinambur kwitnie na żółto, podobnie do wieloletnich słoneczników ozdobnych – np. słonecznika szorstkiego Helianthus pauciflorus. Jego ozdobą może być strzelisty pokrój i żywo zielony kolor szorstkich i ostrych w dotyku liści. Jeśli zielona masa będzie wymagała przycięcia, wszelkie resztki chętnie schrupią króliki.

Kwiaty słonecznika szorstkiego

4. Topinambur rośnie szybko i okazale i na przeciętnej glebie właściwie nie wymaga nawożenia. Jeśli skusi was wizja bulw wielkich jak buraki i chęć podlania roślin chemikaliami (czytaj: nawozami sztucznymi) uważajcie żeby srodze się nie zawieść: część zielona, nadziemna może być wielka jak stodoła, ale bulwy będą malutkie. Mi najładniejsze bulwy udaje się zawsze zebrać w najmniej sprzyjającym, jak mogło by się wydawać miejscu – wykopane spod trawy, w cieniu sosen.

4-miesięczny słonecznik bulwiasty. Dla porównania wielkości - szpadel

5. Bulwy słonecznika bulwiastego są owalne, walcowate, maczugowate, a czasem kuliste. Nie są zbyt wielkie, ale bardzo plenne: z jednej małej bulwki wyrośnie roślina, która wyda od kilku do kilkudziesięciu kolejnych bulw. Możemy je wykopać jesienią po pierwszych przymrozkach, ale będziemy mieli problem z ich przechowywaniem, ponieważ łatwo tracą jędrność i pleśnieją: w lodówce wytrzymają maksymalnie kilka tygodni. Najlepiej pozostawić je w ziemi i wykopywać w miarę potrzeby, ale oczywiście kiedy gleba zamarznie bez kilofa się nie obejdzie…

Bulwy topinamburu wykopane po 180 dniach uprawy. Mniam!

Gdzie kupić i jak posadzić topinambur?

Żeby kupić bulwy topinamburu, trzeba się trochę naszukać. W internetowym sklepie zamówić je łatwo, ale przyznam szczerze ze nigdy nie widziałem go na żadnym targu. Można natomiast poszukać nad brzegami rzek, bo topinambur rośnie w Polsce na dziko i bardzo lubi podmokłe siedliska. A może rośnie też w ogrodzie sąsiada? Warto popytać!

Bulwy wysadzamy jesienią lub wczesną wiosną, zanim wykiełkują. Jedna bulwa co 50 cm będzie w sam raz. Nie trzeba sadzić ich zbyt głęboko, wystarczy na około 10 cm.

Skarb diabetyków

Cechą dla której naprawdę warto zainteresować się topinamburem jest wysoka (do 17%) zawartość cukru - inuliny. Inulina jest topinamburowym materiałem zapasowym, tak jak u ziemniaków skrobia. Wykopywane zimą bulwy na pewno będą dużo słodsze, ponieważ bezsmakowa inulina stopniowo rozpada się na cząsteczki fruktozy i glukozy.

Jak jeść topinambur?

Jak wykorzystać topinambur, kiedy już uzbieramy pełen koszyk bulw? Dokładnie tak, jak wykorzystujemy ziemniaka: nadaje się na purée, do zup, na frytki, do gotowania i pieczenia w całości.

Można także (a nawet należy!) puścić wodze fantazji i wykonać prawdziwe topinamburowe kuchenne szaleństwa - tak jak to zrobiła Dorota na blogu Kuchenne Szaleństwa, która z wyhodowanego przeze mnie topinamburu przygotowała… zresztą zobaczcie sami:

Szalony Ogródek: zupa - krem z topinamburu z grzankami curry 

„Szalony Ogródek” to mini-cykl, w którym bez-ogródek opowiem wam o tajemnicach niezwykłych warzyw, a Dorota zaszaleje z nimi w kuchni podając dokładny przepis na danie z nich przygotowane.

Będzie kolorowo, zdrowo i bardzo, bardzo smacznie.

W następnym odcinku: marchewkowy heavy metal.

Zapraszamy!